Jakie są prawa i obowiązki wierzycieli? Jak mogą oni skutecznie uczestniczyć w postępowaniu restrukturyzacyjnym, które pozwala dłużnikom na przeprowadzenie działań naprawczych (restrukturyzacyjnych) w celu uniknięcia bankructwa?
Idea postępowania restrukturyzacyjnego
Już nadrzędny cel postępowania, którym jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika dzięki umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również na drodze przeprowadzenia działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli, jasno zdefiniowany w ustawie Prawo restrukturyzacyjne, wskazuje i podkreśla rolę wierzycieli w toku całego procesu.
W tym miejscu, przypominamy że termin „postępowanie restrukturyzacyjne” jest niejednorodny, i obejmuje kilka rodzajów postępowań , z których każde ma swoją charakterystykę i nieco odmienne zasady prowadzenia:
- postępowanie o zatwierdzenie układu (PZU);
- przyspieszonym postępowanie układowe;
- postępowanie układowe;
- postępowanie sanacyjne;
zaś sam wybór rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego oraz – co najważniejsze – jego wszczęcie, należy do dłużnika.
Status wierzyciela w postępowaniu restrukturyzacyjnym
Wierzycielem w postępowaniu restrukturyzacyjnym jest osoba uprawnioną do żądania od dłużnika świadczenia.
Zgodnie z Ustawą, do uczestników postępowania restrukturyzacyjnego zaliczamy dłużnika, wierzycieli osobistych dłużnika, którym przysługują wierzytelności bezsporne oraz wierzycieli osobistych dłużnika, którym przysługują wierzytelności spore i którzy uprawdopodobnili swoje roszczenia i zostali dopuszczeni do udziału w postępowaniu przez sędziego-komisarza.
Jakie wierzytelności obejmuje układ w postępowaniu restrukturyzacyjnym?
Nie każdy wierzyciel berze udział w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Wśród wierzytelności objętych układem w postępowaniu restrukturyzacyjnym, Ustawa wskazuje 3 grupy wierzytelności:
1) wierzytelności osobiste powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej;
2) odsetki za okres od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego;
3) wierzytelności zależne od warunku, jeżeli warunek ziścił się w czasie wykonywania układu.
Układ w postępowaniu restrukturyzacyjnym nie obejmuje natomiast między innymi:
- roszczeń o wydanie mienia i zaniechanie naruszania praw;
- wierzytelności, za które dłużnik odpowiada w związku z nabyciem spadku po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, po wejściu spadku do masy układowej lub sanacyjnej;
- wierzytelności z tytuły alimentów oraz rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę;
- wierzytelności ze stosunku pracy oraz wierzytelności zabezpieczonej na mieniu dłużnika (chyba że wierzyciel wyraził zgodę na objęcie jej układem lub w przypadku, gdy dłużnik przedstawi wierzycielowi, którego wierzytelność jest zabezpieczona na mieniu dłużnika, propozycje układowe przewidujące pełne zaspokojenie, w terminie określonym w układzie, jego wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi, które były przewidziane w umowie będącej podstawą ustanowienia zabezpieczenia, nawet jeżeli umowa ta została skutecznie rozwiązana albo wygasła, albo przewidujące zaspokojenie wierzyciela w stopniu nie niższym od tego, jakiego może się spodziewać w przypadku dochodzenia wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi z przedmiotu zabezpieczenia.).
Uprawnienia wierzyciela – dostęp do informacji i kontrola przebiegu postępowania
Jeśli wierzyciela posiada względem dłużnika wierzytelność, która wypełnia przesłanki wskazane w Ustawie, staje się tzw. aktywnym uczestnikiem postępowania restrukturyzacyjnego, co uprawnia go do bieżącego monitorowania przebiegu postępowania, przede wszystkim dzięki możliwości wglądu w akta sądowe.
Obecnie, sam dostęp do akt sprawy został znacznie ułatwiony, dzięki uruchomieniu systemu teleinformatycznego – Krajowego Rejestru Zadłużonych (KRZ), którego działanie szczegółowo opisaliśmy w artykule „Krajowy Rejestr Zadłużonych – system, który zmienił sposób prowadzenia postępowań upadłościowych i restrukturyzacyjnych ”. Dla przypomnienia, akta postępowań restrukturyzacyjnych prowadzone są elektroniczne, dzięki czemu wierzyciel – posiadając dostęp do Internetu, może zapoznać się z nimi w zasadzie w dowolnym miejscu i czasie.
Wierzyciel jest także uprawniony do uzyskiwania informacji na temat przebiegu postepowania od nadzorcy sądowego lub zarządcy, zwłaszcza w zakresie dotyczącym umieszczenia wierzytelności w tzw. spisie wierzytelności.
Aktywny wierzyciel, dzięki możliwości składania pism i wniosków, może monitorować działania dłużnika, a także nadzorcy lub zarządcy i sędziego komisarza.
Wpływ wierzyciela na wybór nadzorcy lub zarządcy
Warto pamiętać, że wierzyciel ma realną możliwość wpływu na wybór zarówno nadzorcy, jak i zarządcy, co zwiększa szanse na powołanie osoby, posiadającej odpowiednie kompetencje i cieszącej się zaufaniem, co może przyczynić się do przyspieszenia całego procesu.
Nadzorcę sądowego lub zarządcę sąd może zmienić zarówno na wniosek dłużnika, poparty pisemną zgodą wierzyciela lub wierzycieli, posiadających łącznie ponad 30 proc. sumy wierzytelności, jak również na podstawie uchwały rady wierzycieli.
Sama rada wierzycieli (szczegółowo omówiona w dalszej części artykułu), o której powołanie mogą oni wnioskować i uczestniczyć w jej praca, dodatkowo wzmacnia ich pozycję w całym postępowaniu restrukturyzacyjnym.
Spis wierzytelności – ochrona interesów wierzycieli
Skrupulatnie i całościowo sporządzony spis wierzytelności ma niebagatelne znaczenie, zwłaszcza w razie niepowodzenia restrukturyzacji. Staje się wówczas tytułem egzekucyjnym, co zapewnia ochronę interesów wierzycieli, minimalizując ryzyko konieczności odzyskiwania roszczeń na drodze sądowej. Dlatego też tak ważne jest nie tylko dokładne sprawdzenie spisu wierzytelności, ale także regularne monitorowanie go przez wierzycieli.
Propozycje układowe
Wierzyciel nie musi czekać wyłącznie na propozycje układowe ze strony dłużnika. Wręcz przeciwnie – może ma prawo i może formułować i składać je samodzielnie, realnie i aktywnie kształtując warunki przyszłej spłaty zobowiązań.
Funkcje i zadania rady wierzycieli
Jak już wspomniano, rada wierzycieli może zostać powołana na wniosek wierzycieli, a także ustanowiona przez sędziego-komisarza z urzędu. Jest to organ pozasądowy, którego zadaniem jest szeroko pojmowane wsparcie nadzorcy sądowego lub zarządcy, poprzez m.in.:
- kontrolę ich działań;
- analizy stanu funduszy masy układowej lub sanacyjnej;
- czy wydawanie zezwoleń na czynności wymagające jej aprobaty.
Z punktu widzenia wierzycieli, rada wierzycieli ma istotne funkcje doradcze i kontrolne, i zawsze warto rozważyć za równo wnioskowanie o jej powołanie, jak i zaangażowanie się i udział w jej pracach. W praktyce, często współpraca z innymi wierzycielami w ramach rady wierzycieli umożliwia bardziej skuteczne egzekwowanie ich praw.
Rola wierzyciela w trakcie głosowania nad układem
Głosowanie nad układem to kluczowy moment całego postępowania restrukturyzacyjnego, w którym wierzyciel może zaakceptować lub nie, proponowane warunki restrukturyzacji, tym samym decydując o dalszych losach przedsiębiorstwa dłużnika.
Głosowanie to moment, w którym wierzyciele mają konkretny wpływ na decyzje w zakresie spłaty wierzytelności. Dobrze zatem przed głosowaniem szczegółowo przeanalizować wszystkie dostępne propozycje układowe.
Znaczenie roli wierzyciela
Choć prawo restrukturyzacyjne zapewnia wierzycielom szereg narzędzi służących ochronie interesów, to od aktywności samych wierzycieli zależy skuteczność ich wykorzystania, a co za tym idzie – finalna ochrona ich interesów.