AktualnościWADY I ZALETY POSTĘPOWAŃ RESTRUKTURYZACYJNYCH

O tym jak dobrać odpowiedni rodzaj postępowania restrukturyzacyjnego do potrzeb konkretnego przedsiębiorcy wyjaśnia Jacek Pietrzela, kwalifikowany doradca restrukturyzacyjny, Prezes PF Restrukturyzacje.

ISTNIEJĄ CZTERY RODZAJE POSTĘPOWAŃ RESTRUKTURYZACYJNYCH:

1. Postępowanie o zatwierdzenie układu
   1. z obwieszczeniem o ustaleniu dnia układowego
   2. bez obwieszczenia

   (Warto pamiętać, że to są 2 różne mechanizmy i dwa różne skutki prawne.)

2. Postępowanie układowe
3. Przyspieszone postępowanie układowe
4. Postępowanie sanacyjne

GARŚĆ STATYSTYK

Obserwując statystyki od 2020 roku można dojść do wniosku, że najczęściej wybieranym postępowaniem restrukturyzacyjnym było uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne, które od 1 grudnia 2021 przekształciło się w postępowanie o zatwierdzenie układu. Drugim pod względem popularności było postępowanie sanacyjne. Samo prawo restrukturyzacyjne funkcjonuje od 2016 roku. Dostrzegamy, że od 2020 roku nastąpił lawinowy wzrost ilości otwartych postępowań. Stało się to z powodu dwóch czynników:

• ekonomicznego – kryzys w wielu branżach na skutek pandemii covid wywołał szereg reperkusji prawnych i finansowych.
• systemowego – ustawodawca wprowadził nowe rozwiązania prawne wprowadzając uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne, a następnie postępowanie o zatwierdzenie układu, które znacząco obniżyły barierę otwarcia postępowania. Postępowania stały się bardziej dostępne dla większej grupy przedsiębiorców. W związku z tym od czerwca 2020 roku, tak jak zaczęła obowiązywać procedura uproszczonego postępowania, nastąpił istotny wzrost liczby postępowań.

W okresie 2021 i 2022 obserwujemy masowy wzrost postępowań restrukturyzacyjnych. Oczywistym wyborem większości przedsiębiorców, których dotknął problem niewypłacalności, jest ratowanie się w sposób inny niż w drodze upadłości, a poprzez próbę zawarcia układu z wierzycielami. Takie możliwości daje postępowania restrukturyzacyjne, a zwłaszcza postępowanie o zatwierdzenie układu. (Przed pandemią dominowało przyspieszone postępowanie układowe, które w 2020 roku zostało zastąpione nowymi rozwiązaniami prawnymi. )

Czy zawsze najlepszym wyborem jest postępowanie o zatwierdzenie układu? Czy to zawsze najlepszy mechanizm dla przedsiębiorcy zagrożonego niewypłacalnością? Niekoniecznie. Zobaczmy jak poszczególne postępowania wyglądają z punktu widzenia praktyki zawodowej.

Istotnym jest prawidłowy dobór postępowania restrukturyzacyjnego dla konkretnego przedsiębiorcy i jego stanu faktycznego prawnego oraz ekonomicznego. Wszystkie cztery postępowania restrukturyzacyjne mają wady i zalety. Sztuką jest dobór odpowiedniego postępowania dla przedsiębiorcy, który szuka wyjścia z kryzysowej sytuacji. Postępowanie musi być efektywne, to znaczy musi doprowadzić do zawarcia układu, z jednej strony możliwego do wykonania ze względów ekonomicznych przez przedsiębiorcę, z drugiej strony spotykającego się z akceptacją wierzycieli. Najważniejszym efektem zawartego układu jest umożliwienie dalszego funkcjonowania i prowadzenia przedsiębiorstwa.

PRZEANALIZUJMY JAK WYGLĄDA PROCES RESTRUKTURYZACYJNY W POSZCZEGÓLNYCH RODZAJACH POSTĘPOWAŃ:

1. Możliwość otwarcia postępowania z uwagi na próg wierzytelności
   spornych
   Już w samej kwestii otwarcia postępowania mamy szereg różnic w zakresie poszczególnych postępowań. Istotnym zagadnieniem jest próg wierzytelności spornych. Zasadniczo przedsiębiorcy, którzy tych wierzytelności spornych nie mają lub mają poniżej 15 % mogą skorzystać z każdego rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego. Postępowanie układowe jest przeznaczone dla przedsiębiorców, których poziom wierzytelności spornych przekracza 15%. Tylko i wyłącznie w przypadku postępowania układowego, po otwarciu postępowania i po sporządzeniu spisu wierzytelności, wierzyciele mają możliwość zgłaszania sprzeciwu co do treści tych wierzytelności. To umożliwia ustalenie z udziałem sędziego komisarza, z udziałem sądu restrukturyzacyjnego właściwego kręgu wierzycieli. W przypadku postępowania o zatwierdzenie układu, przyspieszonego postępowania układowego, które mogą być prowadzone pod warunkiem, że poziom wierzytelności spornych nie przekracza 15% ogólnej wartości wierzytelności, trybu ustalania kręgu wierzycieli po otwarciu układu nie ma.
   W jaki sposób obliczyć 15% progu wierzytelności spornych?
   Zarówno jeśli chodzi o postępowanie o otwarcie układu, czy przyspieszone postępowanie układne, postępowanie sanacyjne, w każdym przypadku doradca restrukturyzacyjny pracuje w oparciu o stworzony przez dłużnika wykaz i spis wierzytelności. Wierzytelności te po zsumowaniu stanowią konkretną wartość. Jeżeli w tej sumie więcej niż 15% stanowią wierzytelności, których dłużnik nie uznaje, oznacza to, że próg wierzytelności spornych przekracza 15% . Pytanie co to znaczy, że dłużnik nie uznaje swojego zobowiązania i czym właściwie jest wierzytelność sporna? Wierzytelność sporna ma miejsce wówczas, kiedy istnieją obiektywne możliwe do oceny na etapie składania wniosku o otwarcie postępowania lub na etapie otwierania postępowania o zatwierdzenie układu przesłanki pozwalające stwierdzić, że wierzytelność jest sporną. Przykładem mogą być kary umowne, w przypadku gdy dłużnik współpracuje z kontrahentem i ten obciąża go karą umowną np. za niedotrzymanie terminu. Pojawia się nota obciążeniowa, którą dłużnik kwestionuje. Dłużnik stoi na stanowisku, że on terminu dochował, lub nie zachował go z przyczyn obiektywnych. Do tego znajdujemy zapis w umowie pomiędzy dłużnikiem i kontrahentem, potwierdzający że dłużnik ma rację. Taka nota obciążeniowa może być należnością sporną.W mojej ocenie, w sytuacja w której dłużnik znajduje się w procesie cywilnym o zapłatę i wykazuje aktywność procesową, mającą na celu przede wszystkim odwleczenie w czasie wydania orzeczenia o zapłatę konkretnego zobowiązania, nie daje możliwości uznanie tegoż zobowiązania za wierzytelność sporną. Samo prowadzenie sporu sądowego celem odwleczenia w czasie konieczności zapłaty, nie powinno powodować uznania wierzytelności jako wierzytelności spornej.
2. Procedura otwarcia postępowania
   Tylko w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu otwarcie postępowania następuje w oparciu zawarcia umowy z doradcą restrukturyzacyjnym wybranym samodzielnie przez dłużnika. To powoduje dużą atrakcyjność postępowania. W przeciwieństwa do pozostałych postępowań restrukturyzacyjnych, nie ma elementu sądowego w momencie otwarcia postępowania. Ta ścieżka jest skrócona i sprowadza się do podpisania umowy z doradcą. W otwarciu postępowania nie uczestniczy sąd tylko nadzorca z uczestnictwem dłużnika. Ważna kwestią jest ustalenie dnia układowego, to może nastąpić dopiero po uzyskaniu dokumentów formalnych sporządzanych przez dłużnika z udziałem nadzorcy układu, są to spis wierzytelności ora plan restrukturyzacyjny. W naszej firmie przyjmujemy, że na przygotowanie dokumentów formalnych oraz na ich analizę potrzebujemy około siedmiu dni, choć często jest to zależne od sytuacji danego przedsiębiorcy. Generalnie można założyć, ze te siedem dni od momentu podpisania umowy, to czas na otwarcie postępowanie ze wszystkimi jego skutkami czyli też z obwieszczeniem.W przypadku postępowań otwieranych przez sąd mamy tylko terminy instrukcyjne dotyczący otwarcia. Jest to tydzień w przypadku przyspieszonego postępowania układowego i dwa tygodnie w przypadku postępowania sanacyjnego. Rzadko jednak sądy mieszczą się w tych terminach. Pojawia się też kwestia kosztów. W przypadku przyspieszonego postępowania układowego w raz z wnioskiem o otwarcie postępowania, należy uiścić zaliczkę na koszty postępowania, która może wynosić nawet kilkadziesiąt tysięcy złotych. W postępowaniach układowych i sanacyjnych sad również może zażądać takiej zaliczki, może powołać tymczasowego nadzorcę, który będzie badał sprawę i przedłoży opinię sądowi. To wydłuża czas oczekiwania.
3. Skutki otwarcia postępowania
   1. Zakres kontroli zarządcy/nadzorcy
      • W postępowaniu sanacyjnym zasada wynikająca z ustawy jest taka, że zarządca przejmuje kontrolę nad majątkiem dłużnika postępowania sanacyjnego. Praktyka pokazuje, że zarząd zarządcy ogranicza się do czynności przekraczających zwykły zarząd. W określonych sytuacjach istnieje jednak możliwość, by zmienić ten zakres i doprowadzić do sytuacji, kiedy zarządca zarządza majątkiem dłużnika w pełnym zakresie.
      • W przyspieszonym postępowaniu układowym nadzorca sądowy prowadzi piecze tylko w sprawach przekraczających zwykły zarząd, zwykłe czynności przedsiębiorcy nie są ograniczone.
      • Taka sama sytuacja ma miejsce w przypadku postępowaniu o zatwierdzenie układu, gdy dokonujemy obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Zupełnie inaczej jest w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu bez dokonywania obwieszczenia, w tym przypadku nie ma żadnych ograniczeń w zarządzaniu majątkiem.
   2. Możliwość obciążenia majątku dłużnika
      • w postępowaniach prowadzonych z udziałem sędziego komisarza czyli w przyspieszonym postepowaniu układowym, postepowaniu układowym i sanacyjnym nie ma możliwość obciążenia majątku np. hipoteką, zajęciem egzekucyjnym zmierzającym do zabezpieczenie majątku dłużnika przez wierzyciela. W tych postępowaniach obciążeń majątku dokonać nie wolno! Podobnie jest w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu z obwieszczeniem i ustaleniu dnia układowego.
      • Jeżeli chodzi o postepowania o zatwierdzenie układu bez obwieszczenia taka możliwość istnieje, dłużnik jest wystawiony na wszelkie działania mające na celu uzyskanie zabezpieczenia.
   3. Wpływ postępowania restrukturyzacyjnego na postępowanie sądowe z udziałem dłużnika.
      • W przypadku postepowań o zatwierdzenie układu nadzorca układu nie ma kompetencji do udziału w postępowaniach sądowych.
      • Jeżeli chodzi o przyspieszone postępowanie układowe, taka czynność jak uznanie roszczenia, zrzeczenie roszczenia, zawarcie ugody w toku procesu cywilnego, wymagają zgody nadzorcy sądowego.
      • W postępowaniu układowym nadzorca uczestniczy we wszelkich postepowaniach zarówno sądowych jak i administracyjnych, które dotyczą majątku dłużnika i masy układowej.
      • W przypadku postepowań sanacyjnych wyłączną kompetencją do uczestnictwa w procesie ma tylko zarządca, dłużnik nie może być uczestnikiem postepowań sadowych ani administracyjnych.
   4. Instytucja moratorium płatniczego czyli zakaz spłaty zobowiązań objętych układem w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego.
      • W przypadku postępowania o zatwierdzenie układu moratorium płatnicze nie istnieje, to znaczy ze nie ma przepisu ustawowego, który traktowałby o tym, że dłużnik w trakcie trwania postępowania ma zakaz dokonywania płatności na poczet zobowiązań objętych układem.
      • Sytuacja ma się zupełnie odmiennie w postepowaniu restrukturyzacyjnym prowadzonym przed sądem. Wtedy moratorium płatnicze istnieje i zgodnie z regulacjami prawnymi dłużnik, który jest w trakcie postepowania czy to układowego, czy przyspieszonego postępowanie układowego, czy też sanacyjnego, nie ma prawa dokonywania płatności na poczet zobowiązań, które są objęte układem.
   5. Umowy kluczowe
      Od roku 2021 zarówno w przypadku postępowań prowadzonych przed sądem jak również w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu z obwieszczeniem istnieje instytucja spisu umów kluczowych dla dłużnika. Spis ten sporządzany jest przez doradcę restrukturyzacyjnego, występującego w roli albo nadzorcy układu albo nadzorcy sądowego albo zarządcy. Wprowadzenie takiego spisu i umieszczenie w nim danych dotyczących umowy, która wiąże dłużnika z kontrahentem powoduje, że ta umowa jest chroniona i nie może zostać wypowiedziana. Ma to służyć trwałości przedsiębiorstwa i możliwości jego funkcjonowania podczas procesu restrukturyzacji.
   6. Zawieszenie postępowań egzekucyjnych
      Zarówno w przypadku postępowań, które toczą się przed sądem jak i postępowania o zatwierdzenie układu z obwieszczeniem, dłużnik zostaje objęty ochroną przeciwegzekucyjną. Ochrona polega na zawieszeniu postępowań egzekucyjnych. Dłużnik może się także ubiegać o uchylenie poszczególnych zajęć, które były dokonane w toku postępowań egzekucyjnych.
   7. Możliwość prowadzenia egzekucji z majątku dłużnika
      • W przypadku postępowania sanacyjnego i w przypadku post o zatwierdzenie układu z obwieszczeniem, absolutnie nie można prowadzić jakiekolwiek egzekucji. Dotyczy to także majątku, który jest przedmiotem zabezpieczenia.
      • Jeżeli chodzi o postepowanie układowe wierzyciel, który dysponuje zabezpieczeniem rzeczowym, ma prawo (z pewnymi ograniczeniami) do prowadzenia egzekucji z tego przedmiotu na którym ma zabezpieczenie (np. z hipoteki czy zastawu).
4. Czas trwania postępowania
   1. W przypadku postępowania o zatwierdzenie układu zarówno z obwieszeniem jak i bez, ma ono swoje ścisłe ramy czasowe. Może trwać trzy miesiące od dnia układowego ustalonego w umowie wiążącej dłużnika i nadzorcę. Mamy więc trzy miesiące, podczas których toczy się postępowanie zmierzające do zawarcia układu. W przypadku pozytywnego efektu postępowania, czyli zawarcia układu z wierzycielami, postępowanie nie kończy się, tylko przechodzi w etap sądowy, wywoływany wnioskiem o zatwierdzenie układu. Postępowanie o zatwierdzenie układu kończy się w momencie, gdy sąd wniosek rozstrzygnie. Można zatem powiedzieć, że poza trzema miesiącami prac związanych z czynnościami zmierzającymi do zawarcia układu, należy doliczyć czas od złożenia wniosku o zatwierdzenie układu, do jego rozstrzygnięcia przez sąd.
   2. W przypadku przyspieszonego postępowania układowego oraz w przypadku postępowań sanacyjnych nie ma tak sztywnych ram czasowych, wyznaczono jedynie terminy instrukcyjne. Wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego powinien być rozpoznany w ciągu tygodnia, a wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego – w ciągu dwóch tygodni. Praktyka pokazuje jednak, że sądom trudno dochować terminów instrukcyjnych.
5. Koszty postępowania
   1. W przypadku postepowanie o zatwierdzenie układu głównym kosztem jest wynagrodzenie doradcy restrukturyzacyjnego – nadzorcy układu. Jest to kwestia umowy pomiędzy dłużnikiem, a doradcą restrukturyzacyjnym co nie oznacza, że nie ma żadnych ograniczeń wynagrodzenia, gdyż w przypadku mikro przedsiębiorców i małych przedsiębiorstw ustawodawca wskazuje i limituje to wynagrodzenie. Ustawodawca również uzależnia koszty od wyniku postępowania, czyli od tego czy doszło do zatwierdzenia układu, czy też nie.
   2. W przypadku przyspieszonego postępowania układowego i postępowania sanacyjnego wynagrodzenie organu postepowania czyli nadzorcy sądowego lub zarządcy jest ustalane przez sąd restrukturyzacyjny na podstawie obowiązujących przepisów. Przepisy wskazują, że wynagrodzenie ustala się w zależności od ilości wierzycieli, wysokości wierzytelności, czasu trwania postępowania. Punktem odniesienia jest wysokość średniego wynagrodzenia w trzecim kwartale roku poprzedniego.
      Konkluzja jest jedna, postepowanie o zatwierdzenie układu powinno być z zasady najtańsze i też tak jest. Przyspieszone post układowe, post układowe i sanacyjne – te są uznawane za postępowania drogie, generujące bardzo wysokie koszty. Inaczej jest w przypadku postepowania o zatwierdzenie układu, tutaj koszty są niższe, co istotnie obniżyło barierę wejścia do restrukturyzacji. Wcześniej dla małych i mikro przedsiębiorstw postępowanie restrukturyzacyjne było praktycznie nieosiągalne ze względu na koszty.

Z CZEGO WYNIKA SUKCES POSTĘPOWANIA O ZATWIERDZENIE UKŁADU?
Wprowadzenie nowych regulacji dotyczących postępowania o zatwierdzenie układu sprawiło, iż otwarcie postepowania restrukturyzacyjnego można osiągnąć w bardzo szybkim czasie, bez angażowania sądu. Możliwość korzystania z dobrodziejstw postępowania restrukturyzacyjnego została otwarta dla tych najmniejszych przedsiębiorców z uwagi na ograniczenie kosztów postępowania i to również czynnik, który spowodował, że lawinowo zaczęto korzystać z restrukturyzacji. Oczywiście postępowanie to nie jest wolne od wad. Widzimy w praktyce, że przedsiębiorcy zagrożeni niewypłacalnością korzystają z tych narzędzi w zasadzie jak z pewnego rodzaju „wakacji kredytowych”, niekonieczne z myślą, żeby podejść do swoich problemów w sposób konstruktywny. Takie sytuacje powinny być przez doradców restrukturyzacyjnych piętnowane.

ZALETY POSTĘPOWANIA O ZAWARCIE UKŁADU

• Łatwe otwarcie postępowania. To wyłącznie podpisanie umowy z doradcą restrukturyzacyjnym i przygotowanie dokumentów. Wszystko odbywa się na linii nadzorca – dłużnik, bez konieczności ingerencji sądu. Dzięki temu, postępowanie może zostać otwarte szybko i sprawnie.
• Niski koszt postepowania w porównaniu do pozostałych postepowań restrukturyzacyjnych.
• Ochrona przez egzekucją.

WADY POSTĘPOWANIA O ZAWARCIE UKŁADU

• Trzymiesięczny okres trwania postępowania. Taki okres jest wystarczający w przypadku przedsiębiorców, którzy mają niski próg wierzytelności. Rolą nadzorcy jest, ażeby w tym czasie dopilnować wszystkich formalności, dopracować dokumentację i przeprowadzić głosowanie. W rzeczywistości nie jest to zbyt długi okres, zwłaszcza jeżeli lista wierzycieli jest długa. Możma zatem stwierdzić, że jest to postępowanie dla przedsiębiorców, których ilość wierzytelności nie jest zbyt duża.
• Brak moratorium na spłatę zobowiązań. Uważam, że jest to nieodpowiednia regulacja, gdyż nie współgra z ochroną dłużnika. W mojej ocenie pakiet ochronny dłużnika powinien zawierać ten prawny element.
• Zwolnienia spod zajęć egzekucyjnych dokonywanych przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego. Te regulacje są niedoskonale i wymagają doprecyzowania. Chociaż Istnieje możliwość ubiegania się przed sądem o zniesienie zajęcia egzekucyjnego dokonanego przed otwarciem postepowania restrukturyzacyjnego, w praktyce jednak nie korzysta się z tej możliwości z uwagi na długotrwałość procedury sądowej, która jest konieczna w tym zakresie.
• Istotnie ograniczona ingerencja sądu w postępowanie. Jako doradcy restrukturyzacyjni dostrzegamy przypadki, w których postępowanie o zatwierdzenie układu niekoniecznie jest wykorzystywane przez dłużnika w celu zawarcia układu i doprowadzenia do spłaty zobowiązań. Dlatego warto by sądy miały większą ingerencję w tok postępowania. Obecnie ingerencja sadu sprowadza się do rozpoznania wniosku o zatwierdzenie układu. W moim przekonaniu powinna być szersza, i zmierzać do ochrony interesów wierzycieli.